سويا از انواع حبوبات است که محل کشت اوليه آن در آسيا بوده اما توليد انبوه آن در ايالات متحده آغاز شد.
سويا را مي توان يک دانه همه کاره ناميد که از آن مي توان در مواد غذايي مختلف و روغن هاي خوراکي استفاده نمود.سويا علاوه بر اين که از نظر آهن، ويتامين‌هاي گروه B و کلسيم غني است، تنها پروتئين گياهي است که مانند پروتئين حيواني حاوي کليه اسيدهاي آمينه ضروريست. سويا داراي پروتئين، فيبر، املاح و ويتامين‌هاي بالاست درحاليکه چربي و انرژي کمي دارد. سويا داراي دسته‌اي از ترکيبات شيميايي به نام استروژن گياهي است. سويا از منابع غذايي و غني مواد مهارکننده پروتئاز است که ضد سرطان و ضد ويروس هستند. فيبر فراوان موجود در سويا باعث سلامت روده، دستگاه گوارش و جلوگيري از يبوست و سرطانهاي دستگاه هاضمه بخصوص سرطان روده ميشود.
تحقيقات جديد نشان مي‌دهد که پروتئين هاي سويا باعث کاهش وزن ميشود. دانه سويا حاوي ترکيبات بيواکتيوي است که باعث کاهش و کوچک شدن سلولهاي چربي دربدن مي شود.
براي استفاده بهتر از ذخيره پروتئين سويا ميتوان غذايي را با مقدار زيادي دانه‌هاي سويا و کمي گوشت تهيه کنيد تا افراد خانواده به تدريج با طعم و مزه سويا آشنا شوند و بعداً بطور خالص از دانه‌هاي سويا استفاده کنيد.
سويا مي تواند سطح کلسترول و قند خون را کاهش دهد. به گزارش مدلاين پلاس يکي از پزشکان دانشگاه کلمبيا دو جايگزين غذائي در دسترس که يکي با سويا و ديگري با شير تهيه شده بود را در ميان افراد چاق به مدت 12 هفته بررسي کرد.
هر دو گروه وزن از دست دادند اما گروهي که غذاي حاوي سويا مصرف کرده بودند در هفته کاهش وزن بيشتر وسطوح کلسترل کمتر داشتند
مصرف سويا کاهش کم اما قابل ملاحظه اي را در ميزان قند خون سبب شد.
اين پزشک در مقاله اي ديگر اظهار مي دارد که مصرف خوراکي هاي سبک (اسنک) براي کودکان سودمند است اما به شرط آنکه اين خوراکي ها داراي ارزش غذائي بالا و کالري کم باشند تا از چاقي کودکان جلوگيري شود.
چيني طي تحقيقات اخير خود اظهارداشتند: مصرف غذاهاي حاوي سويا خطر بروز شکستگي در زنان يائسه را کاهش مي‌دهد
محققان علم پزشکي اعلام کردند مصرف سويا مانع از ابتلاي زنان به سرطان سينه و پوکي استخوان مي شود.
به گزارش خبرگزاري زنان ايران «ايونا» مطالعات دانشمندان فلوريداي آمريکا نشان مي دهد زناني که در برنامه غذايي خود سويا را گنجانده اند از شادابي و سلامت بيشتري در مقايسه با زناني که سويا مصرف نمي کنند بهره مندند .
برپايه اين گزارش ، سويا نقش مهمي در کاهش تراکم چربي در شکم دارد و به کاهش وزن در افراد چاق طي مدتي کوتاه کمک مي کند.
در بيش از 40 نوع تحقيق مختلف ثابت شده است که سويا باعث بهبود عملکرد پروستات ميشود زيرا حاوي مقادير زيادي ايزوفلايون است. ايزوفلايون يک نوع آنتي اکسيدان برجسته و موثر در جلوگيري از ايجاد غدد سرطاني در پروستات است. پروتئين سويا از ترشح آنزيمهايي که باعث تحريک رشد نابهنجار سلولهاي تشکيل دهنده پروستات مي شوند جلوگيري ميکند. ميزان پايين سرطان پروستات در مردان آسيايي گوياي استفاده آنها از اين ماده غذايي بي نظير است.
آمار مرگ و مير به دليل سرطان روده در بيماري هاي جهاز هاضمه بالاترين درصد را به خود اختصاص مي دهد. البته هنوز دانشمندان به هيچ گونه دليل علمي و يا ادعاي قطعي در اين زمينه دست پيدا نکرده اند. اما سويا نقش مهمي را در حفظ سلامت دستگاه گوارش که روده نيز جزئي از آن به حساب مي آيد، بازي مي کند. تحقيق و بررسي در مورد افرادي که از سرطان روده جان سالم به در برده اند حاکي از آن است که مصرف سويا باعث کاهش تکثير سلول هاي سرطاني در روده مي شود.
سويا حاوي يک نوع زداينده قوي به نام ساپونين مي باشد. ساپونين ها به کلسترول هاي دروني امعاء و احشاء چسبيده و از جذب آن در بدن جلوگيري مي کنند. علاوه بر اين ساپونين ها با از بين بردن ميکروب هاي مضر سلامت بدن را تثبيت مي کند
پروتئين سويا در مواد مختلفي از جمله موارد زير به وفور يافت مي شود:
شير سويا: از ترکيب شير، سويا، آب و مقداري شکر بدست مي آيد. حالتي چرب و خامه اي دارد و به آن طعم هاي مختلفي از جمله فندقي مي افزايند. براي کساني که توانايي هضم لاکتوز (قند شير) را ندارند، سويا بهترين جايگزين است.
آرد سويا: از دانه هاي سرخ و کنگره دار سويا مي توان آردي درست کرد که به خوبي آرد سفيد در پخت غذاهاي مختلف کاربرد دارد.
ميزو (خمير سويا): بيشتر در سوپ هاي ژاپني از آن استفاده مي شود. با افزودن کمي نمک طعم مطبوعي به خود مي گيرد و حاوي مقادير فراواني پروتئين سويا است.
جوانه سويا: مانند جوانه گندم مي توان از آن در طعم دادن به انواع سالاد استفاده کرد.
سويا برگر و هات داگ سويا: براي گياه خواران و آن عده که براي حفظ سلامتي خود از مصرف گوشت قرمز خودداري مي کنند در عوض مي توانند سويا را کباب کرده و در انواع مختلف نان هاي ساندويچي قرار دهند و از خوردن آن لذت برند.
توفو: نوعي پنير است که از شير سويا بدست مي آيد و در آسيا براي قرن هاي متمادي جايگزين گوشت قرمز بوده. طعمي متعادل دارد و مزه آن تقريبا شبيه به ساير فرآورده هاي سوياست.
آجيل سويا: مانند بادام زميني، نوعي خوراك به شمار ميرود البته خيلي کم چرب تر از آن است. سريع پخته ميشوند و طعم آن در سالاد ها بي نظير است.
دانه هاي سويا: در حالت طبيعي، دانه هاي سويا به تنهايي مصرف نمي شوند اما ميتوان آنها را مانند دانه هاي ساير حبوبات پخت و مصرف نمود.
تمپو: نوعي کيک پوف کرده مختص کشور اندونزي مي باشد که جايگزين مناسبي براي گوشتهاي حيواني محسوب مي شود.
بافت پروتئيني سويا: در ابتدا سويا را ايزوله نموده و سپس خشک مي کنند تا بافت هاي پروتئيني در آن به وجود آيند. همانند گوشت گاو به صورت آبدار و يخ زده به فروش مي رسد و معمولا براي تهيه برگرهاي گياهي، سوسيس، هات داگ و نگتس هاي گياهي مورد استفاده قرار ميگيرد.
مکمل هاي سويا، محلول ها، قرص ها و پروتئين هاي تکه اي سويا: براي کساني که همواره در رفت و آمد بوده و وقت چنداني براي صرف غذا ندارند، دانه هاي سويا در مکمل ها، نوشيدني ها و قرص هاي مختلف قرار گرفته اند. حتي از پروتئين سويا نوعي آبنبات چوبي نيز درست کرده اند.
به دليل تمام فوايدي که سويا دارا مي باشد، اداره کل بهداشت و مواد غذايي مصرف حداقل 25 گرم پروتئين سويا را به صورت روزانه توصيه مي کند که در هر وعده مي بايست 25/6 گرم پروتئين سويا مصرف شود. توجه داشته باشيد که سويا به خودي خود يک وعده غذايي معجزه آسا نيست و نبايد تنها با خوردن آن انتظار زندگي جاودانه داشته باشيد. مانند تمام مواد غذايي، سويا نيز بايد با مقادير فراواني ميوه و سبزيجات تازه و ساير گياهان فيبردار و غذاهاي کم چرب استفاده شود.
حال بايد به نکته اي ديگر نيز اشاره داشت:
محققان علوم پزشکي دانشگاه «ويک فاست» اعلام کردند با اين که مصرف سويا در زنان سبب ايجاد اثرات مثبتي ميشود ولي مصرف زياد اين ماده در مردان تاثيرات منفي در پي دارد. اين پزشکان با بررسي روي ميمونهاي نر دريافتند مصرف طولاني مدت سويا در غذايشان تاثير منفي بر رفتار اجتماعي آنان دارد و آنها را تهاجمي‌تر ميکند.با اينکه مصرف سويا سبب کاهش خطر بروز برخي سرطانها، پوکي استخوان، بيماريهاي قلبي ـ عروقي و علايم بعد از يائسگي در زنان ميشود ولي اين بررسي نشان داد مصرف زياد اين ماده مغذي در مردان سبب تاثير منفي بر رفتار اجتماعي آنان و بروز رفتارهاي تهاجمي و خشن ميشود.محققان در اين بررسي 15 ماهه سه گروه از ميمونها را انتخاب کردند و مقادير مختلفي از سويا و انواع پروتئين‌ها، به آنها خوراندند، گروه اول روزانه 125 ميلي گرم سويا مصرف کردند، گروه دوم نصف گروه اول و گروه سوم فقط از طريق شير و منابع حيواني، پروتئين دريافت کردند و بعد از 15 ماه، ميمونهاي نري که بيشترين مقدار سويا را دريافت کرده بودند رفتارهاي تهاجمي از خود بروز دادند.محققان معتقدند ميتوان نتايج اين بررسي را به انسان نيز تعميم داد.
حرف آخر اينکه سويا يک ماده غذائي سالم است ، و با آنکه شرکت در برنامه کاهش وزن ممکن است نسبت به ساير برنامه هاي تغذيه اي تاثير زيادي بر اندازه دور کمر شما نداشته باشد ، منافع بيشتري را در پي دارد و سلامت عمومي را هم شامل مي شود.